Dit artikel is gemaakt door onze voormalige medewerker, Rawya Benaissa.
We laten ons allemaal wel eens meeslepen door bepaalde gewoontes. Met schermen gaat dat nog sneller. Voor jonge kinderen, tieners en jongvolwassenen is de smartphone een onafscheidelijke metgezel geworden. Tussen eindeloos scrollen, likes en meldingen raak je gemakkelijk vastgehaakt zonder het te beseffen.
Het is normaal dat dit gebeurt: digitale platforms zijn ontworpen om onze aandacht te trekken en onze hersenen te stimuleren door kleine “beloningen” te sturen (likes, meldingen). Dit activeert het dopaminesysteem, dat ons ertoe aanzet steeds opnieuw terug te keren. Geleidelijk kan wat begon als een eenvoudig ontspanningsmoment een gewoonte worden die moeilijk te beheersen is.
Een grootschalige studie uitgevoerd door de Universiteit van Oxford (BrainWaves Study) toonde aan dat bij adolescenten geldt: hoe meer tijd op sociale media, hoe groter het risico op angst en depressie (Gallacher et al., 2023).
Vandaag brengen we gemiddeld meer dan 6 uur per dag door achter een scherm. Dat blijkt uit een grootschalig Europees onderzoek naar onze digitale gewoontes (Eurostat, 2023).
Bij jongeren van 16 tot 24 jaar loopt dit cijfer zelfs op tot meer dan 7 uur per dag.
Sociale media, games, meldingen, video’s… het digitale is overal.
Toch geldt: hoe meer we verbonden zijn, hoe groter de kans dat we ons losgekoppeld voelen van onszelf en van anderen. Dit paradox vormt de kern van wat men digitale verslaving noemt.
“Men denkt verbonden te zijn met de wereld, maar vaak raakt men losgekoppeld van zichzelf.”
In België vertoont meer dan 1 op de 3 jongeren al tekenen van digitale verslaving (Statbel, enquête 2023, gepubliceerd in 2024).
In Roemenië verklaart volgens de WHO-HBSC 2022-gegevens (gepubliceerd in 2024) bijna 28% van de adolescenten moeite te hebben hun online tijd onder controle te houden.
Erkend door de Wereldgezondheidsorganisatie (2024), schaadt overmatig schermgebruik het welzijn van jongeren.
Schermen op zich “veroorzaken” geen psychische stoornissen.
Maar buitensporig en ongecontroleerd gebruik, vooral bij de jongsten, kan het mentale evenwicht verzwakken (WHO, 2024; Madigan et al., 2019; AAP, 2019).
Enkele vandaag goed bekende risico’s:
Digitale dysmorfofobie is wanneer iemand geobsedeerd raakt door zijn uiterlijk door zich voortdurend te vergelijken met de perfecte (vaak geretoucheerde of gefilterde) beelden online.
Bij kinderen van 2 tot 5 jaar wordt een hoge schermtijd in verband gebracht met taalachterstanden en moeilijkheden met emotionele regulatie (Madigan et al., 2019; AAP, 2019).
Het scherm zelf is dus niet “het probleem”, maar de manier waarop we het gebruiken.
Leren dit gebruik beter te reguleren is essentieel.
We weten vandaag dat afhankelijkheid van sociale netwerken inderdaad een gedragsverslaving is, gekenmerkt door verlies van controle en negatieve effecten op het welzijn.
Tegen deze moeilijkheden wordt de meest erkende aanpak vandaag gevormd door de cognitieve gedragstherapie (CGT).
Ik zal hier Camille’s artikel linken.
CGT helpt te begrijpen waarom het soms moeilijk is los te komen van schermen, wat we voelen, wat we denken en wat we proberen te vermijden. Het biedt concrete hulpmiddelen om de controle terug te krijgen binnen een ondersteunend kader.
Individueel, in groep, of in steungroep — er bestaan verschillende formaten:
Een gecontroleerde experimentele studie, uitgevoerd in Iran door onderzoekers van de Iran University of Medical Sciences (Alavi et al., 2021), toonde aan dat cognitieve gedragstherapie in groep (CBGT) de symptomen van internetverslaving vermindert en de levenskwaliteit en geestelijke gezondheid verbetert.
Bovendien toont een literatuurreview van King et al. (2017) over gameverslaving aan dat groepswerk helpt om de mechanismen van verslaving te begrijpen, de motivatie tot verandering versterkt en de regulatie van emoties en schermtijd bevordert.
Kortom: samen gaan we beter vooruit.
Voor de jongsten gaat het eerder om aangepaste groepsworkshops: spelletjes, creatieve activiteiten, verhalen, deelmomenten.
Deze ruimtes stellen het kind in staat te uiten wat het ervaart met schermen, zijn emoties te begrijpen en zijn zelfvertrouwen te versterken.
Dit werk gebeurt altijd in samenwerking met de ouders, want we weten dat om een kind weer in evenwicht te helpen, het hele milieu moet betrokken zijn: thuis, op school, in de familie.
Onderzoek toont aan dat wanneer ouders worden betrokken bij het werk met het kind, dit veel effectiever is om problematisch schermgebruik te verminderen en een meer evenwichtige en veilige ontwikkeling te bevorderen (Domoff et al., 2019; Radesky et al., 2020).
In België bestaan er nog steeds zeer weinig gespecialiseerde therapeutische groepen om mensen die moeite hebben met digitaal gebruik concreet te ondersteunen.
“Omdat er achter elk scherm een behoefte aan verbinding schuilt.”
In België werkt het Centre de Référence en Santé Mentale (CRéSaM) rond de effecten die schermen op onze geestelijke gezondheid kunnen hebben en deelt informatie om die beter te begrijpen.
Daarnaast is er Faresa, een website die advies en online hulpmiddelen biedt om mensen te ondersteunen die moeilijkheden ervaren, ook in verband met schermgebruik.
