Voor wie is dit artikel?
Soms zegt een film precies wat we zelf niet onder woorden kunnen brengen. En dat doet goed.
Dit artikel richt zich tot mensen met psychisch leed, therapeuten, en iedereen die nieuwsgierig is naar hoe cinema een instrument kan worden voor introspectie, transformatie en emotionele steun – alleen of in groep.
En wat als een film ons zou kunnen helpen ons beter te voelen?
Al enkele decennia beperkt cinema zich niet meer tot amusement. Het kan ons raken, doen nadenken, en bewustzijn wekken. Soms resoneert een scène, een zin of een personage plots met wat we voelen maar niet kunnen zeggen. Deze emotionele resonantie ligt aan de basis van cinematherapie, een benadering die individueel of in groep wordt gebruikt om expressie, afstand nemen en soms persoonlijke transformatie te stimuleren.
Wat is cinematherapie?
Cinematherapie (of filmtherapie) verwijst naar het gebruik van films of filmfragmenten in een therapeutische context. Ze kan worden toegepast:
– in individuele sessies of groepssessies,
– om thema’s aan te pakken zoals trauma, angststoornissen, depressie, relationele conflicten,
– of als hulpmiddel voor psycho-educatie.
Het doel is niet de film te analyseren, maar te gebruiken wat die in ons oproept als vertrekpunt om onze emoties, gedachten of ervaringen te verkennen.
Het is niet “gewoon” een film kijken. Het is hem beleven, verwerken, en zien wat hij in ons wakker maakt.
Wat zegt wetenschappelijk onderzoek?
Krachtige emoties
Een meta-analyse uitgevoerd in Spanje door Fernández-Aguilar et al. (2019), gepubliceerd in PLOS ONE, bundelde de resultaten van 43 experimentele studies bij volwassenen (Spanje, Verenigde Staten, Canada). Daaruit blijkt dat films tot de meest effectieve instrumenten behoren om authentieke emoties (positief of negatief) op te wekken in een laboratorium. Deze reacties zijn reproduceerbaar en meetbaar, wat cinema tot een betrouwbaar hulpmiddel maakt om emoties in therapie te activeren.
Veelbelovend therapeutisch instrument
Een systematische review geleid door de Universiteit van Pavia in Italië (Sacilotto et al., 2022), gepubliceerd in Frontiers in Psychology, analyseerde 38 kwalitatieve en experimentele studies in verschillende Europese landen. De conclusie is dat cinema:
– het zelfbegrip bevordert,
– empathie stimuleert,
– en blijvende cognitieve en emotionele veranderingen kan teweegbrengen, vooral bij mensen met angststoornissen, autisme of posttraumatische ervaringen.
Een begeleide methode: het MOVIE-model
Het MOVIE-model, voorgesteld door Hamilton (2023) [Unverified], is een gestructureerde aanpak om cinema te integreren in psychotherapie, met name bij mensen die een trauma hebben meegemaakt.
| Letter | Stap | Therapeutisch doel |
|---|---|---|
| M | Mindful engagement | Een film bewust kiezen die aansluit bij de emotionele of therapeutische behoeften. Het eigen mentale en emotionele toestandsbeeld evalueren vóór de kijkervaring. |
| O | Observation of reaction | Tijdens het kijken bewust de emotionele, cognitieve en lichamelijke reacties observeren, zonder oordeel. |
| V | Verbal expression | Na het kijken emoties onder woorden brengen, via schrijven (dagboek) of verbaal (met een therapeut, steungroep of vriend). |
| I | Identification of personal relevance | De gebeurtenissen en thema’s van de film verbinden met het eigen leven en persoonlijke uitdagingen, waarden of ervaringen. |
| E | Exploration of new possibilities | Nieuwe perspectieven overwegen en lessen uit de film toepassen in het eigen leven (gedragsverandering, strategieën, bewustzijn). |
En thuis? Hoe doe je dat?
En wat als je het zelf thuis wil proberen?
Kies een film die je raakt of intrigeert. Neem even de tijd om jezelf te gronden vóór de kijkervaring. Noteer na de film wat je voelde, wat je is bijgebleven, wat je aansprak. Je kunt er daarna over praten met iemand die je vertrouwt, of in een praatgroep.
Films en hun toepassingen in individuele of groepstherapie
| Film | Therapeutische thema’s | Voorbeeld van een casus | Mogelijke effecten bij de patiënt | Trailerlink |
|---|---|---|---|---|
| Good Will Hunting(1997) | Trauma, hechting, therapeutische alliantie | Jonge man met een verbroken familieband, wantrouwig tegenover therapie, weigert kwetsbaarheid te tonen | Gevoel van “gezien worden,” openheid voor de therapeutische relatie, start van emotionele verbalisatie | https://www.youtube.com/watch?v=f3v9pRa5dR8 |
| Inside Out(2015) | Emotieregulatie, rouw, kindertijd | Kinderen met angst- of stemmingsstoornissen; moeite met het herkennen of uiten van emoties | Normaliserend begrip van emoties, minder schaamte rond verdriet, uitbreiding van emotionele woordenschat | https://www.youtube.com/watch?v=SYLrpcNTVwE |
| A Beautiful Mind(2001) | Schizofrenie, stigma, inzicht | Volwassenen die een eerste psychose doormaken of in herstel zijn | Destigmatisering, gevoel van hoop, erkenning van verdedigingsmechanismen en persoonlijke veerkracht | https://www.youtube.com/watch?v=EajIlG_OCvw |
| The Perks of Being a Wallflower(2012) | Trauma, eenzaamheid, adolescentie | Stil, introvert adolescent met onverwerkte misbruik- of rouwervaringen | Rustgevende identificatie, opkomst van herinneringen, eerste stappen naar verwoording van het eigen verhaal | https://www.youtube.com/watch?v=n5rh7O4IDc0 |
| The Shawshank Redemption(1994) | Veerkracht, onrecht, isolement | Volwassenen die uitsluiting ervaren (gevangenis, armoede, migratie) | Heractivering van waardigheid, hoop, hernieuwde toekomstprojectie | https://www.youtube.com/watch?v=PLl99DlL6b4 |
| Fight Club(1999) | Dissociatie, identiteitszoektocht, sociale kritiek | Jongvolwassene in existentiële crisis, met ingehouden woede, radicale of nihilistische gedachten | Afstand nemen via fictie, gedeeltelijke identificatie, start van kritische reflectie op sociale druk | https://www.youtube.com/watch?v=c_Sf-XY3t-I |
Waarom werkt het?
– Identificatie met personages: we herkennen onszelf in hun strijd of hoop.
– Gestructureerd verhaal: het narratief helpt om het eigen innerlijk verhaal te ordenen.
– Beschermende afstand: de film biedt een veilige derde ruimte om gevoelige thema’s te verkennen.
Maar let op: nodige voorzorgsmaatregelen
Cinema kan ook pijnlijke herinneringen oproepen of emotionele overbelasting veroorzaken. Vooral mensen met een lage mentaliseringscapaciteit, dissociatieve stoornis, posttraumatische stressstoornis of psychotische kwetsbaarheid kunnen hier gevoeliger voor zijn.
Zoals Tan (2018) aangeeft, kan de emotionele intensiteit van een film soms onze zelfregulatie overstijgen. Daarom is het essentieel:
– films zorgvuldig te kiezen,
– een kader te voorzien (idealiter een nabespreking),
– en begeleiding te zoeken indien nodig.
Groepstherapie of steungroep: een gunstig kader voor cinematherapie
Films kunnen krachtige gespreksopeners worden wanneer ze in een collectieve context worden gebruikt.
In groepstherapie, begeleid door een professional, biedt een film een gedeeld referentiepunt waar ieder zijn beleving kan onderzoeken, in resonantie met de anderen. Het filmverhaal fungeert als gemeenschappelijke spiegel, vermindert weerstand en vergemakkelijkt emotionele expressie (Psychology Today, 2013).
In steungroepen, waar ervaringsdeling centraal staat, helpen filmfragmenten vaak om woorden te geven aan moeilijke ervaringen, en bevorderen ze verbondenheid en wederzijds begrip (Fernández-Aguilar et al., 2019; Sacilotto et al., 2022).
Verschillende studies, zoals die gepubliceerd op ResearchGate (2014), tonen aan dat cinematherapie in groep angst kan verminderen en emotionele betrokkenheid kan versterken.
Conclusie
Cinema, als emotionele spiegel, wordt zo een therapeutisch instrument dat zowel toegankelijk, krachtig als flexibel is. Juist gebruikt, kan het introspectie stimuleren, weerstand doorbreken en nieuwe wegen naar psychische transformatie openen. Cinematherapie vervangt geen conventionele therapie, maar kan wel een krachtige katalysator zijn.
Zin om het te proberen?
Als je de behoefte voelt om emoties via films te verkennen, aarzel dan niet om je aan te sluiten bij een praatgroep of een therapeutische groep. Je kunt de beschikbare groepen raadplegen op het platform Healing Together. Misschien vind je er een warme plek waar de verhalen van cinema met jouw eigen verhaal resoneren.
💛 Omdat een film soms kan zeggen wat woorden nog niet durven uitdrukken, hoop ik dat deze inzichten je zullen helpen te verkennen, te voelen… en misschien, te beginnen met helen – Apolline, voor Healing Together 💛
Gebruikte bronnen
Fernández-Aguilar, L., Navarro-Bravo, B., Ricarte, J., Ros, L., & Latorre, J. M. (2019). How effective are films in inducing positive and negative emotional states? A meta-analysis. PLoS ONE, 14(11), e0225040. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0225040
Sacilotto, E., Salvato, G., Villa, F., Salvi, F., & Bottini, G. (2022). Through the Looking Glass: A Scoping Review of Cinema and Video Therapy. Frontiers in Psychology, 12. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.732246
Hamilton, J. (2023). Movies on the Couch: The MOVIE model of film therapy.https://doi.org/10.20944/preprints202301.0176.v1
Tan, E. S. (2018). A psychology of the film. Palgrave Communications, 4(1). https://doi.org/10.1057/s41599-018-0111-y
Filmotherapie – model MOVIE. (z.d.). Geraadpleegd van https://se-realiser.com/filmotherapie-modele-movie/
Cinematherapy: A useful tool in group therapy. (2013). Psychology Today. Geraadpleegd van https://www.psychologytoday.com/us/blog/reel-therapy/201302/cinematherapy-useful-tool-in-group-therapy
Dumtrache, S. D. (2014). The Effects of a Cinema-therapy Group on Diminishing Anxiety in Young People. Procedia – Social and Behavioral Sciences, 127, 717-721. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.03.342
